Η Προσέγγιση του Εφήβου και της Οικογένειας

Η εφηβεία είναι η ηλικιακή περίοδος του πειραματισμού και της αμφισβήτησης, προκειμένου να κατακτηθούν βασικοί ψυχοκοινωνικοί στόχοι πριν την έναρξη της ενηλίκου ζωής. Οι ψυχοκοινωνικοί αυτοί στόχοι είναι η κατάκτηση της αυτονομίας, η θετική εικόνα εαυτού και η δημιουργία προσωπικής ταυτότητας (καθορισμός επιλογών που χαρακτηρίζουν το κάθε άτομο). Συνεπώς, η εφηβεία υπήρξε πάντα μία περίοδος «δύσκολη» για το κοινωνικό περιβάλλον και είναι πραγματικά πολύ εντυπωσιακή και πάντα σύγχρονη η περιγραφή του Πλάτωνα στην «Πολιτεία», το 427 π.χ.:

«Ο γιός αισθάνεται ίσος με τον πατέρα.

Δεν σέβεται καθόλου τους γονείς του.

Το μόνο που θέλει είναι να είναι ελεύθερος.

Οι μαθητές προσβάλουν τους δασκάλους τους.

Και πάνω απ’όλα τούτα,

στο όνομα της ελευθερίας και της ισότητας,

υπάρχει παντού το σεξ»

Η προσέγγιση του εφήβου και της οικογένειας αποτελεί τη βάση κάθε προσπάθειας αγωγής υγείας ή/και παρέμβασης, είναι πάντα εξατομικευμένη και εξαρτάται από τα δεδομένα της κάθε περίπτωσης. Ισχύουν ωστόσο κάποιοι βασικοί κανόνες προσέγγισης που στηρίζονται στις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) για τις υπηρεσίες υγείας των εφήβων και θα αναπτυχθούν παρακάτω.

Είναι πολύ βασικό, όπως προαναφέρθηκε, ο θεράπων να έχει στοιχειώδη εκπαίδευση σε θέματα εφηβικής ηλικίας, ώστε να αισθάνεται εμπιστοσύνη στις γνώσεις του και τις ικανότητες προσέγγισης και συνεπώς να έχει την προθυμία και τη διάθεση να ασχοληθεί με τους εφήβους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η φροντίδα της εφηβικής ηλικίας παρουσιάζει μεγάλες προκλήσεις και δυσκολίες, και απαιτείται επιμονή, σωστή κρίση και εξειδικευμένη γνώση για το χειρισμό ιδιαίτερα ευαίσθητων ισορροπιών, που ενδέχεται να καθορίσουν ακόμη και το μέλλον ενός νέου ανθρώπου. Ας έχουμε ακόμη υπόψη μας ότι οι έφηβοι πάντα διαισθάνονται το ειλικρινές ενδιαφέρον, το οποίο αποτελεί και βασική προϋπόθεση για τη συνεργασία τους. Η πρώτη λοιπόν σύσταση, σύμφωνα και με τον Π.Ο.Υ., είναι ο κατάλληλα εκπαιδευμένος και συνεπώς «φιλικός» προς τον έφηβο λειτουργός υγείας.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό σημείο είναι ο διατιθέμενος χρόνος, που στην περίπτωση προσέγγισης εφήβου πρέπει να είναι αυτός που θα χρειαστεί για να γίνει η διερεύνηση του ψυχοκοινωνικού ιστορικού. Ο χρόνος είναι σημαντικός για την εγκατάσταση σχέσης μεταξύ του παιδιάτρου και του εφήβου, τη δημιουργία σωστού κλίματος για να υπάρξει εμπιστοσύνη και τη δημιουργία των συνθηκών εκείνων που θα οδηγήσουν στο ζητούμενο : τη συνεργασία του εφήβου. Ο χρόνος που συνήθως επαρκεί για την πρώτη επίσκεψη είναι μία περίπου ώρα, ενώ για τις επανεκτιμήσεις μπορεί να διατεθεί μισή ώρα. Οποιαδήποτε και αν είναι η αιτία προσέλευσης και το αρχικό αίτημα, είναι σημαντικό να δίνεται ο απαραίτητος χρόνος για συζήτηση και διερεύνηση -με λεπτομέρεια- βασικών τομέων της ζωής και της καθημερινότητας του εφήβου. Ας έχουμε υπόψη μας ότι συχνά οι έφηβοι «δοκιμάζουν» τον ειδικό, και πίσω από το αρχικό αίτημα μπορεί να υπάρχει άλλη βασική αιτία προσέλευσης (π.χ. κακοποίηση ή θέματα αντισύλληψης/σεξουαλικής αγωγής, χρήση ουσιών κ.α.), που για να αποκαλυφθεί χρειάζεται συνθήκες εμπιστοσύνης και κλίμα κατανόησης. Οι ερωτήσεις για την πλήρη κάλυψη του ψυχοκοινωνικού ιστορικού κατευθύνονται από το ακρωνύμιο HEEADSSS και αφορούν την οικογένεια (Ηome), την εκπαίδευση (Education), τη διατροφή (Eating), τις δραστηριότητες (Activities), τις ουσίες (Drugs), την ασφάλεια (Safety), τη σεξουαλικότητα (Sexuality) και την κατάθλιψη-αυτοκτονικό ιδεασμό (Suicide) (Πίνακας 3.1).

Αν και η διάθεση απαραίτητου χρόνου έχει συχνά πολλές πρακτικές, αλλά και οικονομικές δυσκολίες (π.χ. για όσους ασκούν ελεύθερο επάγγελμα), ωστόσο αποτελεί σημαντική προϋπόθεση της άσκησης της Εφηβικής Ιατρικής, και επιπλέον η ηθική ανταμοιβή και η δυνατότητα πρόσβασης στις σκέψεις, τις ιδέες, τις αντιλήψεις και τα όνειρα νέων ανθρώπων σαφέστατα εξισορροπεί οποιοδήποτε κόστος. Άλλωστε πάντα μπορεί να γίνει ο κατάλληλος προγραμματισμός για τον συνολικό χρόνο (π.χ. εβδομαδιαίως) που μπορεί να διατεθεί για την εφηβική ηλικία.

Η προσέγγιση του εφήβου «χτίζεται» πάντα έχοντας σαν βάση την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη, που ενδέχεται να μην συμβαδίζει με τη χρονολογική ηλικία ή τη σωματική ανάπτυξη (βλέπε Κεφάλαιο 2). Η εκτίμηση του ψυχοκοινωνικού σταδίου είναι πολύ σημαντική, και γίνεται με την παρατήρηση της εμφάνισης, της συμπεριφοράς και των απόψεων του/της εφήβου για γενικά θέματα συζήτησης. Για παράδειγμα, είναι τελείως λάθος και τελικά επιζήμιο να συζητηθούν λεπτομερώς θέματα σεξουαλικής αγωγής με έναν έφηβο που αν και χρονολογικά ή/και σωματικά ανήκει στη μέση εφηβεία, ψυχοκοινωνικά βρίσκεται στην πρώϊμη και δεν έχει ακόμη ερωτικές ανησυχίες. Το παιδί μπορεί να αισθανθεί άβολα και να μην θελήσει να συνεργαστεί ή να ξαναδεί τον παιδίατρο.

Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., η εμπιστευτικότητα είναι προϋπόθεση για την παροχή υπηρεσιών υγείας στους εφήβους. Η εμπιστευτικότητα μπορεί να οδηγήσει σε ηθικά ή/και νομικά διλήμματα, σε περιπτώσεις συμπεριφορών πειραματισμού ή υψηλού κινδύνου-όταν δεν υπάρχει γονική ενημέρωση (π.χ. σεξουαλική δραστηριότητα, χρήση ουσιών κ.α.). Ο γνώμονας θα πρέπει να είναι η προστασία και η καλή συνεργασία με τον έφηβο, ώστε να μην αντιμετωπίσει μόνος/η ή με φίλους του σημαντικά προβλήματα, να ενημερώνεται σωστά και τελικά να εκπαιδευτεί στο να λαμβάνει τις σωστότερες αποφάσεις για τον εαυτό του. Η τελική συμμετοχή των γονέων είναι το επιθυμητό, ωστόσο θα πρέπει να δοθεί ο απαραίτητος χρόνος ώστε να γίνει η απαραίτητη προετοιμασία και να νιώσει ο/η έφηβος ασφαλής και έτοιμος/η για να μοιραστεί οποιαδήποτε ανησυχία ή πρόβλημα. Ακόμη και σε περιπτώσεις που θα πρέπει να γίνει άμεση ενημέρωση των γονέων ή/και φορέων παρέμβασης (π.χ. παραβατικότητα, σοβαρός αυτοκτονικός ιδεασμός ή κακοποίηση), θα πρέπει να προηγείται συζήτηση (ώστε να μην αισθανθεί ο/η έφηβος ότι παρακάμπτεται) και να δημιουργείται κλίμα στήριξης και συμπαράστασης για τη δοκιμασία που πρόκειται να ακολουθήσει.

Ο θεράπων αποτελεί πάντα πρότυπο για τον έφηβο, και ειδικά για τους εφήβους που μεγαλώνουν σε δύσκολο περιβάλλον χωρίς κοινωνικά στηρίγματα, καλείται να δώσει το παράδειγμα με τη στάση και τη συμπεριφορά του. Είναι ένας ενήλικας με γνώσεις και αντικειμενικότητα, και είναι σημαντικό να διαχωρίζει προσωπικά βιώματα, πεποιθήσεις και προκαταλήψεις, προκειμένου να είναι αποτελεσματικός και υποστηρικτικός σε όλες τις περιπτώσεις που υπάρχει διαφορετικότητα. (π.χ. παραλλαγή σεξουαλικής συμπεριφοράς κ.α.).

Αυτό που πάντα βοηθάει στην προσέγγιση του εφήβου είναι η θετική στάση. Το θετικό σχόλιο είναι κάτι που όλοι χρειαζόμαστε, ωστόσο στους εφήβους μπορεί πραγματικά να κάνει τη διαφορά και να αλλάξει ένα αρνητικό κλίμα σε ελάχιστο χρόνο. Θετικά σχόλια για την εμφάνιση, το στυλ, το ντύσιμο, τη σχολική επίδοση, τα ταλέντα, τις δραστηριότητες ή την κοινωνικότητα ενισχύουν την αυτοεκτίμηση, και δημιουργούν ευχάριστο κλίμα - φτάνει βέβαια να είναι ειλικρινή. Η αισιοδοξία και η πεποίθηση ότι τα οποιαδήποτε προβλήματα μπορούν να αντιμετωπισθούν, οπλίζουν τον έφηβο με κουράγιο για αγώνα και προσπάθεια.

Είναι πολύ σημαντικό να αποφεύγεται η κριτική στάση. Η απόλυτη και κριτική στάση για τις πράξεις του εφήβου ενδέχεται να οδηγήσουν σε αντιδραστικές κινήσεις, σε δυσχέρεια της ουσιαστικής επικοινωνίας και τελικά σε αδιαφορία για την σχέση με τον θεράποντα, που θα χαρακτηριστεί «ένας ακόμη ενήλικας». Χρειάζεται να αφουγκραστούμε τι βρίσκεται πίσω από κάθε ενέργεια, να κατανοήσουμε την ανάγκη για πειραματισμό, τον ενθουσιασμό της πρωτόγνωρης εμπειρίας, την πίεση από το περιβάλλον, τον μονόδρομο προς την αυτονόμηση και το περίσσευμα ενέργειας που διαθέτουν οι νέοι άνθρωποι. Κάθε παρέμβαση θα πρέπει να γίνεται με προσοχή, πραγματικό ενδιαφέρον, συζήτηση, επιχειρηματολογία και παραδείγματα και βέβαια την απαραίτητη υπομονή.

Η κινητοποίηση του εφήβου, ώστε να ξεκινήσει να προσπαθεί και να αλλάζει τις συνθήκες που τον οδήγησαν σε δυσκολίες, είναι από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της Εφηβικής Ιατρικής. Το πολύ βασικό είναι να αναζητήσει τις ευθύνες του για την κατάσταση, με τη βοήθεια του θεράποντος, χωρίς όμως να υπάρξει εκνευρισμός ή ενοχοποίηση. Για τους περισσότερους εφήβους αυτό δεν είναι πολύ δύσκολο και ξεκινά με μια ερώτηση όπως η παρακάτω : «υπάρχει κάτι που εσύ θα μπορούσες να κάνεις για να βελτιωθεί η κατάσταση;».

Η προσέγγιση των γονέων είναι εξίσου σημαντική και θεμελιώδης. Θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται η άδεια από το/τη συνοδό του εφήβου, προκειμένου να γίνει η συζήτηση χωρίς την παρουσία του και να υπάρξει εμπιστευτικότητα. Ο γονέας έχει το δικαίωμα να αρνηθεί και αυτό είναι σεβαστό. Ωστόσο, ελάχιστοι γονείς αρνούνται την εμπιστευτική συζήτηση. Για τους περισσότερους, αυτή είναι μια μοναδική ευκαιρία για συζήτηση του εφήβου με έναν ενήλικα που έχει τις γνώσεις και τον τρόπο να ενημερώσει, να προλάβει δυσάρεστες καταστάσεις και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση δυσκολιών.

Ο τελικός άλλωστε στόχος είναι να βελτιωθεί η σχέση με τους γονείς, να υπάρξουν κανάλια επικοινωνίας και να εξομαλυνθούν τυχόν προβλήματα στη σχέση τους με τον έφηβο. Βασικοί κανόνες που βοηθούνε στο να υπάρχει υγιές περιβάλλον ανάπτυξης των παιδιών παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.2.

Η συναισθηματική κάλυψη των παιδιών και η καλή σχέση και επικοινωνία όλων των μελών της οικογένειας οδηγούν σε σωστή εφαρμογή ορίων μέσα στο σπίτι, τα οποία μπορούν να τηρούνται (οι ενοχικοί γονείς αδυνατούν να βάλουν όρια).

Τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαίτερα αυστηρά) δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν και σημαίνουν ενδιαφέρον. Είναι πολύ σημαντικά (τα όρια) για θέματα ασφάλειας και όταν το παιδί αισθάνεται φροντίδα, κατανόηση και αγάπη, δέχεται τα όρια σαν φυσική συνέχεια της προστασίας του από τους γονείς του, αλλά και ως ανάγκη για την εύρυθμη λειτουργία της οικογένειας. Όσο το παιδί μεγαλώνει, τα όρια που θα ισχύσουν είναι καλό να συζητούνται, ώστε να λαμβάνεται η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας παιδιών και εφήβων από πολύ μικρή ηλικία είναι στοιχείο πολύ σημαντικό για την εφαρμογή πειθαρχίας. Σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι το σωματικό ή/και πνευματικό προβάδισμα των μεγαλύτερων θα πρέπει να ισοπεδώσει τις επιθυμίες των παιδιών και την ανάγκη τους να επιλέγουν, να παίρνουν αποφάσεις και σταδιακά να αναλαμβάνουν ευθύνες και να διαχειρίζονται κρίσεις. Η δημιουργία ενός υγιούς ενήλικα ξεκινά από την βρεφική και παιδική ηλικία, και τα παιδιά έχουν αναφαίρετα δικαιώματα, που θα πρέπει να σεβόμαστε για να «ανθίσουν» σε ένα υγιές περιβάλλον. Ακόμη, η ειλικρίνεια για όλα τα θέματα - στις μικρότερες ηλικίες με πολύ απλά νοήματα, και μεγαλώνοντας με όλο και περισσότερες αποσαφηνίσεις και εξηγήσεις- συμβάλλει στη δημιουργία υγιούς κλίματος ανάπτυξης. Τέλος, όλοι γνωρίζουμε ότι τα παιδιά μαθαίνουν με παραδείγματα και υιοθετούν πρότυπα του περιβάλλοντος, και για κάθε έφηβο το παράδειγμα δίνεται πρωτίστως από τους γονείς του. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό αυτοί (οι γονείς) να μην υιοθετούν συμπεριφορές που δεν θα ήθελαν να παρατηρήσουν στο παιδί τους (π.χ. κάπνισμα, κακή διατροφή κ.λπ.).

Είναι γεγονός ότι το κείμενο αυτό θα μπορούσε να μην τελειώσει, αφού τα θέματα που προκύπτουν σχετικά με την προσέγγιση και την επικοινωνία με τους εφήβους είναι ανεξάντλητα. Τα πάντα ωστόσο συνοψίζονται σε μία φράση : «δώστε τους την ευκαιρία». Δώστε την ευκαιρία στους εφήβους να εκφραστούν, να κάνουν λάθη, να τολμήσουν, να ζήσουν και να σας πλησιάσουν. Ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες, όταν ο έφηβος διαισθανθεί ειλικρινές ενδιαφέρον, αντικειμενικότητα και πρόθεση στήριξης θα σας εμπιστευτεί. Και τότε είναι η «μαγική στιγμή» για όλους (τον έφηβο, την οικογένεια και τον θεράποντα), γύρω από την οποία αναπτύσσονται σε ομόκεντρους κύκλους όλο το περιεχόμενο και η θεματολογία της Εφηβικής Ιατρικής.

BΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Οι ερωτήσεις σχετικά με τη σχολική επίδοση είναι σημαντικές και θα πρέπει να είναι σαφείς και λεπτομερείς. Η πτώση της απόδοσης στο σχολείο μπορεί να σημαίνει πρόβλημα στην οικογένεια, συναισθηματική διαταραχή, πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα ή πρόβλημα χρήσης ουσιών. Επιπλέον, η σταθερά χαμηλή απόδοση και οι συχνές απουσίες ενός παιδιού με υψηλή νοημοσύνη, μπορεί να υποκρύπτουν μια παραμελημένη και αδιάγνωστη μαθησιακή δυσκολία. Εάν γίνει απλά η ερώτηση «Πώς πας με το σχολείο;», η απάντηση θα είναι ένα μονολεκτικό «καλά» και δεν θα έχουμε πάρει τις απαραίτητες πληροφορίες. Παραδείγματα ερωτήσεων σχετικά με το θέμα αυτό είναι : «Οι βαθμοί σου είναι καλύτεροι ή χειρότεροι από πέρυσι;», «Πόσες απουσίες είχες σε αυτό το τρίμηνο;», «Έμεινες ποτέ μεταξεταστέος;», «Ποιό είναι το αγαπημένο σου μάθημα;» κ.λπ.
Οι ερωτήσεις σχετικά με την πιθανότητα σεξουαλικής κακοποίησης και τον αυτοκτονικό ιδεασμό πρέπει να γίνονται κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. Όπως και με τα περισσότερα ευαίσθητα θέματα, αν δεν ερωτηθούν οι ερωτήσεις, το πιθανότερο είναι ότι ο έφηβος δεν θα αναφέρει τίποτε. Οι έφηβοι ερωτώνται εάν «είχαν κάποια δυσάρεστη σεξουαλική εμπειρία» ή αν «κάποιος τους έχει αγγίξει σε σημείο του σώματός τους που τους έκανε να νιώσουν άβολα, χωρίς την άδειά τους». Οι ερωτήσεις για τον αυτοκτονικό ιδεασμό είναι άμεσες και , αντίθετα απ’ ότι πιστεύεται, οι ερωτήσεις σχετικά με την αυτοκτονία δεν οδηγούν τον έφηβο στην απόπειρα.
Σημεία της εφηβικής συμπεριφοράς που θα πρέπει να θορυβήσουν τους γονείς και τον παιδίατρο είναι η απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, οι μεταβολές του βάρους (απότομη αύξηση, μεγάλη μείωση) και του ύπνου (αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος), η κοινωνική απομόνωση (έλλειψη φίλων και φλερτ), η αδιαφορία για την προσωπική εμφάνιση και καθαριότητα (Πίνακας 3.2).
Μέσα από τις συναντήσεις του με τον έφηβο, ο παιδίατρος υποστηρίζει και ενθαρρύνει τη σχέση του εφήβου με τους γονείς - ποτέ ωστόσο δεν παίρνει το μέρος του ενός ή του άλλου, σε περίπτωση διαμάχης μεταξύ τους. Οι γονείς θα πρέπει να αισθάνονται ασφαλείς για τη σχέση του ειδικού με το παιδί τους και να αντιλαμβάνονται ότι ο παιδίατρος ενισχύει το δικό τους ρόλο. Μπορεί να χρειαστούν ειδικές συνεδρίες, με μόνους τους γονείς, για να ενημερωθούν για τα στάδια ανάπτυξης της εφηβείας και για το τι να αναμένουν σε κάθε στάδιο, για τον τρόπο χειρισμού των κρίσεων και τα σημεία που θα πρέπει να τους ανησυχήσουν σχετικά με τη συμπεριφορά του εφήβου.
Η μη λεκτική επικοινωνία κατά τη διάρκεια της συνέντευξης έχει ιδιαίτερη σημασία. Οι εκφράσεις του προσώπου, οι κινήσεις του σώματος και ο τόνος της φωνής του εφήβου εκτιμώνται παράλληλα με τις λεκτικές απαντήσεις και μπορούν να δώσουν σημαντικές πληροφορίες για τα συναισθήματα και τις σκέψεις του εφήβου. Εάν ο έφηβος δείχνει ντροπαλός, δίνει μονολεκτικές απαντήσεις και δεν έχει ενεργό συμμετοχή, ο παιδίατρος μπορεί να διακόψει και να το παρατηρήσει λεκτικά με μια φράση όπως :«φαίνεσαι λίγο στεναχωρημένος, υπάρχει κάτι που σε ενοχλεί ;». Η παρατήρηση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στον έφηβο να επιβεβαιώσει την κατάσταση και να απαντήσει σε άλλες σχετικές ερωτήσεις ή να αντικρούσει και να αποσαφηνίσει τα αίτια της στάσης του. Μία τέτοια παρατήρηση δείχνει επίσης το ενδιαφέρον του εξεταστή για τα συναισθήματα του εφήβου.
Οποιαδήποτε προσπάθεια καθοδήγησης του εφήβου είναι καταδικασμένη σε αποτυχία όταν γίνεται με τη μορφή διάλεξης ή κηρύγματος. Χαρακτηριστικό της εφηβείας είναι η τάση ανεξαρτησίας και η αντίσταση σε κάθε μορφής εξουσία. Άλλωστε σε κανέναν από εμάς δεν αρέσει να μας υποδεικνύουν τι να κάνουμε. Οι έφηβοι δέχονται καθημερινά υποδείξεις από τους γονείς και τους καθηγητές τους και αναπτύσσουν «εκλεκτική ακοή», δηλαδή δείχνουν ότι προσέχουν, ενώ στην πραγματικότητα δεν αφομοιώνουν τις πληροφορίες και υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να εφαρμόσουν τα προτεινόμενα. Ο παιδίατρος θα πρέπει επίσης να αποφεύγει το ρόλο του «κολλητού» του εφήβου, να υιοθετεί δηλαδή υπερβολική άνεση και να εκφράζεται με τη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο έφηβος, στην προσπάθειά του να τον προσεγγίσει. Ο παιδίατρος αποτελεί ρόλο-πρότυπο για τον έφηβο και μια αντικειμενική-επιστημονική πηγή πληροφοριών. Θα πρέπει να σέβεται τις επιλογές του εφήβου και να τον καθοδηγεί κατάλληλα, χωρίς να προσπαθεί να του επιβληθεί. Οι πληροφορίες δίνονται με ερωταπαντήσεις, παραδείγματα, ενεργό συμμετοχή και συζήτηση, ώστε ο έφηβος να μην αποτελεί παθητικό αποδέκτη.

Πίνακας 3.1.

Ακρωνύμιο ΗEADSSS

Home- οικογένεια

Education - εκπαίδευση

Activities - δραστηριότητες

Drugs - ουσίες

Safety - ασφάλεια

Sexuality- σεξουαλικότητα

Suicide – κατάθλιψη, αυτοκτονικός ιδεασμός

Πίνακας 3.2.

Βασικοί κανόνες για ένα υγιές περιβάλλον ανάπτυξης παιδιών και εφήβων

Συναισθηματική κάλυψη, στήριξη και ασφάλεια
Εφαρμογή ορίων μετά από συζήτηση
Ειλικρίνεια
Παράδειγμα στάσης ζωής
Σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού

Βιβλιογραφία :

1.FeinbergA, DavidsonM, TsitsikaA : “TakingaHistory in Infants, Children and Adolescents”, Chapter 1.For Pediatric Diagnostic Examination, New York: McGraw-Hill Medical Publishers, 2007, Editors: Greydanus D, Feinberg A, Patel D, Homnick D.

2. Barangan J.C, Coupey M.S. Hιατρικήσυνέντευξητωνεφήβων. Στο : Ηolland-Hall C, Brown RT. Secrets Εφηβικής Ιατρικής. Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης : Tσίτσικα Α, Χρούσος Γ. Ιατρικές Εκδόσεις Πασχαλίδης 2005 : 233-253.