Φωνές Εφήβων

«Μακάρι να κοιμούνταν και να ξυπνούσαν όταν θα είχαν πια ενηλικιωθεί»…

... γράφει ο Σαίξπηρ, αναφερόμενος στους εφήβους. Η εφηβεία είναι μια από τις ομορφότερες, αλλά και πιο δύσκολες περιόδους της ζωής. Oι γονείς βλέπουν το παιδί τους να περνά στον κόσμο των ενηλίκων και το σεξ αποκτά ξαφνικά καίριο ρόλο στη ζωή των εφήβων. Πολύ συχνά θέμα-ταμπού, αποτελεί ένα από τα δυσκολότερα ζητήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν έφηβοι και γονείς.

Στην εφηβεία καθίσταται δυνατή η ολοκλήρωση της σεξουαλικής πράξης. Αυτό είναι απόρροια της βιολογικής ωρίμανσης και των ψυχικών αλλαγών που πραγματοποιούνται και αποτελεί ένα κεντρικό σημείο της ζωής του εφήβου. Η αποδοχή της σεξουαλικότητας στην εφηβεία αντανακλά την κοινωνική εξέλιξη, καθώς ορισμένες συμπεριφορές είναι επιτρεπτές ή μη σε διάφορες εποχές και σε διάφορους πολιτισμικούς χώρους. Η πρώτη ερωτική σχέση του εφήβου μπορεί να γίνει πηγή συναισθημάτων άγχους και ανασφάλειας για τον ίδιο αλλά και για τους γονείς του, οι οποίοι ανησυχούν και κρατούν συνήθως συντηρητική στάση σε αυτά τα θέματα.

 

Η εφηβεία είναι μια ηλικιακή περίοδος που μπορεί να αρχίσει από τα 10 και διαρκεί έως και τα 19 χρόνια. Χωρίζεται αναπτυξιακά σε 3 περιόδους: Στην πρώιμη εφηβεία (10-14), στη μέση εφηβεία (14-17) και στην όψιμη εφηβεία (πάνω από 17).

● Στην αρχή της εφηβείας, η σωματική ανάπτυξη (όσον αφορά κυρίως το μυοσκελετικό σύστημα, δηλαδή το ύψος, το βάρος κλπ.) είναι τόσο έντονη και θεαματική που συγκρίνεται σε ρυθμό μόνο με την πρώτη βρεφική ηλικία. Oι έφηβοι βλέπουν τις πρώτες αλλαγές στο σώμα τους: να μεγαλώνουν τα γεννητικά όργανα (στα αγόρια), το στήθος στα κορίτσια, να αυξάνεται η τριχοφυΐα, να βαραίνει η φωνή... Φυσικά, ένας πολύ μεγάλος σταθμός για την αρχή της εφηβείας στα κορίτσια είναι η περίοδος, που έρχεται κατά μέσο όρο στα 12,5 χρόνια. Παράλληλα, δημιουργούνται απορίες: Κάθε έφηβος αναρωτιέται αν θα είναι όμορφος, αν θα γίνει ψηλός κλπ. Όσον αφορά το σεξουαλικό ενδιαφέρον, ο έφηβος ενδιαφέρεται -σε πλατωνικό επίπεδο- για το άλλο ή, πιο σπάνια, για το ίδιο φύλο. Ένας κίνδυνος σε αυτή την περίοδο είναι ο έφηβος να έχει αναπτυχθεί πολύ (πιθανώς και νωρίτερα από την αναμενόμενη ηλικία) και ωστόσο, να δυσκολεύεται να διαχειριστεί το σώμα του, τα συναισθήματα και τη σεξουαλικότητά του γιατί ο ρυθμός με τον οποίο ωριμάζει ψυχοκοινωνικά δεν συμβαδίζει με τη σωματική του ανάπτυξη.

● Στη μέση εφηβεία, ο έφηβος περνά στην πράξη όσον αφορά το σεξ, πειραματίζεται έντονα και είναι πιθανό να αποκτήσει ολοκληρωμένες σεξουαλικές σχέσεις, συνήθως με συνομηλίκους του. Καθώς δεν ενδιαφέρεται για το μέλλον και είναι προσκολλημένος στο παρόν, συνήθως δεν μπορεί να καταλάβει τις πιθανές επιπτώσεις των πράξεών του, δεν μπορεί να κάνει υποθέσεις και θεωρεί ότι σε εκείνον δεν πρόκειται να συμβεί τίποτα κακό. Έτσι, είναι πολύ πιο εύκολο να αναπτύξει συμπεριφορές υψηλού κινδύνου (π.χ. ναρκωτικά, αλκοόλ κλπ.). Επιπλέον, είναι πιθανό να κάνει πολλές σχέσεις μικρής διάρκειας, πιστεύοντας ότι η καθεμία είναι ξεχωριστή, ή/και να έρχεται σε επαφή με πολλούς και διαφορετικούς συντρόφους, συχνά χωρίς τις απαραίτητες προφυλάξεις.

● Στην όψιμη εφηβεία, ο έφηβος αποκτά την ικανότητα να έχει μια λειτουργική σχέση τόσο με τους άλλους όσο και με το σύντροφό του. Σταματά πια να κινείται μόνο με γνώμονα τον αυθορμητισμό, τον εγωισμό και το ναρκισσισμό, έχει πιο ρεαλιστικές απαιτήσεις από το σύντροφο, οι σχέσεις του διαρκούν περισσότερο και βασίζονται στη συντροφικότητα.
Οι πρώτες προσεγγίσεις με άτομα του άλλου φύλου είναι συνήθως αδέξιες. Τα αγόρια μπορεί να είναι επιθετικά ή υπερβολικά ιπποτικά, να αναζητούν κατευθείαν τη σεξουαλική εμπειρία ή, αντίθετα, να κυριαρχούνται από ιδεαλιστικές προθέσεις. Τα κορίτσια, ενώ δείχνουν αρχικά ενδιαφέρον για τα αγόρια της ηλικίας τους, στη συνέχεια στρέφονται σε μεγαλύτερα αγόρια, τα οποία φαίνονται πιο ώριμα και ενδιαφέροντα. Μάλιστα, τα κορίτσια αναζητούν λιγότερο την καθαρή σεξουαλική εμπειρία και πιστεύουν περισσότερο στον έρωτα. Γενικά, οι σημερινοί έφηβοι ξεκινούν τις σεξουαλικές δραστηριότητες σε μικρότερες ηλικίες σε σχέση με τις παλιότερες γενιές. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οι πρώτες σεξουαλικές εμπειρίες είναι πάντα επιτυχημένες. Συχνά φέρνουν ντροπή, φόβο και απογοήτευση, ενώ προκαλούν και έντονες ανησυχίες όσον αφορά στην αντισύλληψη και τη μετάδοση του AIDS.

Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν αναφέρεται μόνο σε ζητήματα σεξουαλικών σχέσεων αλλά και σε ευρύτερα θέματα, όπως η εικόνα του εαυτού, η αυτοεκτίμηση, οι κανόνες ηθικής, ο αμοιβαίος σεβασμός και η αγάπη. Σημαντικό είναι να ξέρουν οι γονείς ότι το σεξ δεν θα πρέπει να παρουσιάζεται ως ταμπού, ως κάτι βρόμικο, ανήθικο ή επικίνδυνο. Χρειάζεται οι ίδιοι να ξεπεράσουν τα άγχη, τους φόβους και τη συστολή τους, ώστε να βοηθήσουν και τα παιδιά τους να αποκτήσουν μια υγιή σχέση με το σεξ. Αν βέβαια οι γονείς δεν έχουν μιλήσει ποτέ στα παιδιά τους για όλα αυτά τα ζητήματα, θα πρέπει να ξεκινήσουν να το κάνουν -η μητέρα στο κορίτσι και ο πατέρας στο αγόρι- όταν παρατηρήσουν τα πρώτα σημάδια της εφηβείας και τότε πια θα πρέπει να πουν τα «πάντα», χωρίς περιστροφές. Οι αξίες των γονέων μεταδίδονται μέσα από τα λόγια τους, αλλά κυρίως μέσα από τη στάση τους και το ζωντανό παράδειγμα που δίνουν στα παιδιά τους. Τα παιδιά από πολύ νωρίς δείχνουν περιέργεια για τα στήθη, τα οπίσθια και τα γεννητικά όργανα ανδρών και γυναικών. Πολλοί γονείς δεν διστάζουν να εμφανίζονται γυμνοί μπροστά στα παιδιά τους και να κάνουν μπάνιο μαζί τους, ενώ άλλοι κρύβονται επιμελώς. Οι ερωτήσεις που εκφράζουν τη σεξουαλική περιέργεια αρχίζουν συνήθως στην προσχολική ηλικία και κατ' αρχάς αναφέρονται στην ανατομία του ανθρώπινου σώματος. Τα παιδιά παρατηρούν τις διαφορές των γεννητικών οργάνων ανδρών και γυναικών ή συνομηλίκων.

Η ενημέρωση για το σεξ πρέπει να ξεκινάει από την οικογένεια και να συμπληρώνεται από το σχολείο. Μάλιστα, είναι ίσως ο πλέον κατάλληλος για την περίοδο της εφηβείας. Σε αυτό το στάδιο ανάπτυξης, ορισμένοι ντροπαλοί έφηβοι δεν νιώθουν άνετα να πλησιάσουν τους γονείς τους και να τους ρωτήσουν για τις ανησυχίες τους. Σκέφτονται ότι είναι παράδοξες ή αδικαιολόγητες, αλλά αυτό δεν τους εμποδίζει να τις βιώνουν έντονα και να δημιουργούν προσωπικές σεξουαλικές θεωρίες. Στο σχολείο φοιτούν παιδιά από διαφορετικές κοινωνικο-πολιτισμικές ομάδες και οικογένειες με διαφορετικά συστήματα αξιών. Οι απαντήσεις στα ερωτήματα των εφήβων είναι καλύτερο να δίνονται σε επιστημονική γλώσσα, με βάση τα βιολογικά δεδομένα, χωρίς να συσχετίζονται με ηθικές και προσωπικές αξίες. Από την άλλη, οι γονείς θα πρέπει να μπορούν να προσαρμόζουν τις επιστημονικές γνώσεις στο πλέγμα αξιών της οικογένειας. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά από την πρώιμη παιδική ηλικία και διαρκεί όλη τη ζωή. Μπορεί να γίνει με ή χωρίς την καθοδήγηση των γονέων. Αν το παιδί αφεθεί μόνο του, θα διαμορφώσει τις δικές του απόψεις με βάση πληροφορίες που θα πάρει από την αυλή του σχολείου ή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Κινδυνεύει να κατασκευάσει θεωρίες λανθασμένες, γελοίες ή τρομακτικές, οι οποίες κατ' ανάγκην θα επηρεάσουν τη μετέπειτα σεξουαλική συμπεριφορά του. Η συνεπής και απαλλαγμένη από προκαταλήψεις συμμετοχή των γονέων θα επιτρέψει τόσο την υγιή αντιμετώπιση των ζητημάτων της σεξουαλικότητας όσο και τη μετάδοση των οικογενειακών ηθικών αξιών.

 

'Εφηβοι και ομοφυλοφιλία

Εκτός από την ετεροσεξουαλική σχέση, τη φυσιολογική έκφραση της σεξουαλικότητας στην εφηβεία, συχνά παρατηρούνται και ομοφυλοφιλικές συμπεριφορές. Οι έφηβοι ξεκινούν με τον αυνανισμό, εξερευνούν το σώμα τους και χρησιμοποιούν διάφορες προσωπικές φαντασιώσεις. Σε ομάδες συνομηλίκων συμβαίνουν συχνά αμοιβαίοι αυνανισμοί. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατόν να ξεκινήσει μια ομοφυλοφιλική σχέση, καθώς ένα άλλο άτομο συμμετέχει στην ανακάλυψη του εαυτού, προσφέροντας τη σιγουριά που απορρέει από το γεγονός ότι ανήκει στο ίδιο φύλο. Η επιλογή κάποιου που του μοιάζει πάρα πολύ κατευνάζει το άγχος που γεννά στον έφηβο η πρώτη επαφή με τη σεξουαλικότητα. Οι συμπεριφορές αυτές παρουσιάζονται κυρίως στην αρχή της εφηβείας. Είναι συχνότερες στα αγόρια και συνήθως παροδικές, ακολουθούμενες από ετεροσεξουαλικό προσανατολισμό. Πάντως, έχουν χειρότερη πρόγνωση όταν υπάρχει ομοφυλοφιλική δραστηριότητα από τα παιδικά χρόνια ή όταν οι έφηβοι συνάπτουν σχέσεις με ενήλικους άνδρες.

Αυτά τα ομοφυλοφιλικά όνειρα, οι φαντασιώσεις και οι πειραματισμοί τις περισσότερες φορές δεν είναι για κάτι μόνιμο. Αν όμως υπάρχει μια επιμονή σε αυτό και ο έφηβος έχει πράγματι ομοφυλοφιλική κατεύθυνση, είναι σκόπιμο οι γονείς να πάρουν τη γνώμη ενός ειδικού, όχι για να του αλλάξουν «μυαλά», αλλά για να δουν πώς θα το χειριστούν, ώστε να το στηρίξουν και να μην καταστρέψουν την αυτοπεποίθησή του και τη σχέση του μαζί τουσ. Μάλιστα, τα παιδιά αυτά είναι συχνά πιθανό να είναι «κλειστά», αντικοινωνικά, να εμφανίζουν άγχος ή κατάθλιψη. Μπορεί να είναι σοκαριστικό για ένα γονιό, αλλά χρειάζεται να συνειδητοποιήσει ότι αν ένα παιδί στην εφηβεία του έχει ομοφυλοφιλική κατεύθυνση (κάτι περισσότερο από ένα μόνο πειραματισμό), μάλλον αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει, γι' αυτό και είναι ανάγκη να το δεχτεί. Το να τιμωρήσουν το παιδί ή να το πιέσουν με οποιονδήποτε τρόπο δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα. Το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι να χαλάσουν τη σχέση τους μαζί του και πιθανώς να βοηθήσουν στο να γίνει ένας ομοφυλόφιλος ενήλικος με ακραίες συμπεριφορές.